Giriþ: Yaþam biçimi ile iliþkili olarak artan saðlýk problemleri, günümüz saðlýk anlayýþýnýn hastalýklardan korunma ve saðlýðý geliþtirme üzerine yönelmesine neden olmuþtur. Ulusal ve uluslararasý yapýlan birçok çalýþma, bir yýlda meydana gelen ölümlerin yaklaþýk yarýsýnýn bireylerin saðlýksýz yaþam biçimi davranýþlarýndan kaynaklandýðýný ortaya koymaktadýr. Dünya Saðlýk Örgütü (DSÖ), geliþmiþ ülkelerdeki ölümlerin %70-80’inin, az geliþmiþ ülkelerdeki ölümlerin ise %40–50’sinin nedenini hipertansiyon, koroner kalp hastalýklarý, diyabet gibi yaþam biçimine de baðlý olarak ortaya çýkan hastalýklarýn oluþturduðunu bildirmektedir. Bu baðlamda, bireyin saðlýðýný korumak, geliþtirmek ve sürdürmek için yeterli aktivite, iyi beslenme, alkol ve sigara kullanýmýndan kaçýnma, stresle baþ edebilme gibi olumlu saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarý kazanmasý önem taþýmaktadýr. Saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarý bireyin doðumundan itibaren tüm yaþam boyunca kazandýrýlabilir alýþkanlýklar niteliðindedir. Özellikle ergenlik döneminde sürdürülen saðlýk eðitimleri ile saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarý hakkýnda kalýcý izli öðrenmeler gerçekleþtirilerek bu davranýþlarýn yetiþkinlik dönemi boyunca sürdürülmesi saðlanabilir. Ergenlik döneminde edinilen olumlu ya da olumsuz yaþam biçimi davranýþlarýnýn yetiþkinlik dönemine olduðu gibi transfer edileceði göz önüne alýndýðýnda, bu dönemin insan yaþamýnýn en kritik dönemlerinden biri olduðu ve saðlýk profesyonellerince dikkatle izlenmesi gerektiði deðerlendirilmektedir. DSÖ’nün 2016 yýlý verilerine göre; dünya genelinde her altý kiþiden biri adölesan dönemdedir ve 10-19 yaþ aralýðýnda 1.2 milyar adölesan bulunmaktadýr. Adölesan nüfusunun dünya nüfusu içinde oldukça büyük bir paya sahip olmasý saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarýna duyulan gereksinimin büyüklüðünü de ortaya koymaktadýr. Bu nedenle, saðlýk ekibinin profesyonel üyelerinden biri olan halk saðlýðý hemþirelerinin bu yaþ grubunun saðlýðýnýn korunmasý ve iyilik hallerinin geliþtirilmesi önemli rollerinden biridir. Wellness (iyilik hali), “bireyin sosyal ve doðal çevresi içinde tam ve iþlevsel olarak yaþamasý için beden, zihin ve ruhun birleþtiði optimal saðlýk yönelimli bir yaþam biçimi ve iyi olma durumu” olarak tanýmlanmýþtýr. Wellness programý; problemli davranýþa odaklanmak yerine, yaþam stilini geliþtirmede bireylere yardýmcý olmayý, ayný zamanda devam eden saðlýklý davranýþlarý da artýrmayý amaçlamaktadýr. Adölesan döneminde verilecek Wellness (iyilik hali) Koçluðu programý, adölesanlarýn hem iyilik hallerini artýrmaya hem de saðlýklý yaþam biçimi kazanmaya hem de yaþam tarzý olarak benimsemelerinde sorumluluk almalarýný saðlamayý içermelidir. Okul tabanlý Wellness Koçluðu, adölesanlarýn saðlýklarý ile ilgili þimdi ve gelecekteki seçimlerine karar vermede, hem grup hem de bireysel ihtiyaçlarýna yönelik eðitim fýrsatý sunmaktadýr. Amaç: Bu araþtýrmanýn amacý; ilköðretim sekizinci sýnýf öðrencilerine uygulanan Wellness Koçluðu Programýnýn, öðrencilerin iyilik hali ve saðlýk davranýþlarýna etkisini deðerlendirmektir. Kapsam: Yapýlan bu araþtýrmanýn evrenini Ankara’ da bulunan Yalçýn Eskiyapan, Hacý Mustafa Tarman ve Çiðiltepe ortaokulunda öðrenim gören sekizinci sýnýf öðrencileri (N= 625) oluþturmuþtur. Araþtýrma yöntemi olarak randomizasyona gidilmiþ, örneklem Eylül- Aralýk 2016 tarihleri arasýnda ortaokul 8.sýnýfa devam eden 132 adölesan öðrenciden (Wellness Koçluðu n=33, Saðlýk Eðitimi grubu n=33 Kontrol Grubu n=66) oluþmuþtur. Araþtýrma 12 hafta sürmüþtür. Sýnýrlýklar: Uygulama süresinin 12 hafta olmasý BKÝ, boy ve aðýrlýk ölçümlerinindeki deðiþimlerin izlenmesi için bir kýsýtlýlýk olarak deðerlendirilmiþtir. Çalýþmada verileriler adolesanlarýn kendi bildirimlerine dayalýdýr. Yöntem: Adölesanlara müdahale öncesi ve sonrasý tanýtýcý özellikleri, beþ faktörlü Ýyilik Hali Ölçeði-Ergen Formu (5F-Ýyilik Hali-EF) ve Adölesan Yaþam Biçimi Ölçeði (AYBÖ) formu uygulanmýþtýr. Grup eðitimi, bireysel danýþmanlýk ve fiziksel aktiviteyi içeren Wellness koçluðu programý 12 hafta süre ile verilmiþtir. Araþtýrmadan elde edilen veriler SPSS 22 istatistik programý ile analiz edilmiþ, tanýmlayýcý istatistikler; sayýmla belirlenen deðiþkenler için sayý ve yüzde (%), ölçümle belirlenen deðiþkenler için ortalama±standart sapma ( ± ss) ve ortanca, minimum-maksimum (min-mak) deðer þeklinde gösterilmiþtir. Sürekli deðiþkenlerin normal daðýlýma uygunluklarý, Tek Örneklem Kolmogorov Smirnov Testi ile deðerlendirilmiþtir. Gruplar içi farklýlýðýn araþtýrýlmasýnda, Paired Sample t Testi, kesikli deðiþkenlerin analizinde Pearson Chi-Square Testi kullanýlmýþtýr. Gruplar arasý farklýlýðýn araþtýrýlmasýnda Kruskal-Wallis t testi uygulanmýþtýr. Araþtýrma için Ankara Milli Eðitim Müdürlüðü ve Gülhane Askeri Týp Akademisi Etik Kurulundan Sayý: 355-16/1648-1199 03/05/2016 tarihinde izin alýnmýþtýr. Bulgular: Wellness Koçluðu Programýna dahil olan öðrencilerin iyilik halleri ve saðlýklý yaþam biçimleri davranýþ ölçeðinin toplam ve tüm alt boyutlarýnda çalýþma sonrasýnda anlamlý fark saptanmýþtýr (p<0.05). Saðlýk Eðitimi Grubunun, her iki ölçek toplam puan ortalamasýnda anlamlý fark saptanmamýþtýr (p>0.05). Kontrol grubunda ise 5F-Ýyilik Hali-EF ölçeðinde 12 hafta sonunda negatif yönde (-1.51) artýþ görülmüþ, AYBÖ ölçeði toplam puan ortalamasýnda ise anlamlý fark saptanmýþtýr (p<0.05). Çalýþmanýn baþlangýcýnda, Wellness koçluðu programýna dâhil olan aþýrý kilolu öðrencilerin %15.2’si (n=5), çalýþmanýn sonunda %9.1’e (n=3) gerilediði saptanmýþtýr. Sonuç: Wellness Koçluðu uygulamasýnýn adölesanlarýn iyilik hallerinin arttýrýlmasýna ve saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarýnýn geliþtirilmesine önemli katký saðladýðý belirlenmiþtir.
Anahtar Kelimeler: Adölesan, Saðlýklý Yaþam Biçimi, Wellness Koç, Ýyilik Hali, Saðlýk Eðitimi, Halk Saðlýðý Hemþiresi
|
