Dünya nüfusunun hem gelişmiş hem de gelişmekte olan ülkelerde hızla yaşlanmaya başlaması, insanları mümkün olduğu kadar uzun süre mevcut evlerinde ve mahallelerinde destekleme fikrini ve mimarlık ve planlama disiplinleri açısından da büyük önem taşıyan 'yerinde yaşlanma' kavramını ortaya çıkarmıştır. Yerinde yaşlanmayı desteklemek adına yaşlı dostu yapılı çevreler ve topluluklar oluşturmak küresel ajandanın önemli hedeflerinden biri haline gelmiştir. Fakat, bireyler yaşlandıkça duyular, hareketlilik, denge, hafıza ve bilişteki değişiklikler yapılı çevrenin birçok alanındaki ürün, malzeme ve tasarım elemanları dahil olmak üzere çeşitli özelleşmiş ihtiyaçlar da ortaya çıkmaktadır. Yaşlanma süreci ile birlikte meydana gelen fiziksel ve işlevsel değişiklikler, yalnızca bireylerin yeteneklerini ve yeterliliklerini değil, aynı zamanda diğer insanlarla ve fiziksel çevreyle olan etkileşim biçimlerini de etkilemektedir. Bu bağlamda, yaş almanın yol açtığı bilişsel, algısal ve davranışsal değişikliklere tasarım ve planlama temelinde de odaklanılmalıdır. Yerinde yaşlanma kapsamında bireylerin günlük fiziksel ve sosyal ihtiyaçlarını karşılanmasının ötesinde, bu değişimler tespit edilerek gerekli tasarım prensiplerine ve elemanlarına da yansıması gerekmektedir. Yaşlı insanlar ve sosyo-mekansal çevreleri arasındaki ilişkinin tanımı, açıklaması veya optimizasyonu ile ilgilenen çevresel gerontoloji, ayrı bir alt disiplin olarak bu çerçevede önemli bir potansiyel sunmaktadır. Çevresel psikoloji ve gerontoloji disiplinlerinin arakesitinde konut tasarımından kurumsallaşmış yaşam alternatiflerine, mikro düzeyde ev tadilatlarından makro düzeyde yaş dostu kentler ve topluluklara kadar kanıta dayalı birçok çalışma yapılmaktadır. Bu kapsamda, coğrafi, sosyal ve kültürel bağlamlardan da etkilenen insan-mekan ilişkilerine, topluluk bakış açısının da dahil edildiği kanıta dayalı tasarımlar için Türkiye’de çevresel gerontoloji kapsamında daha fazla yerel ve ulusal çalışmaya ihtiyaç bulunmaktadır.
Anahtar Kelimeler: Yaşlanma, Yerinde Yaşlanma, Çevresel Gerontoloji, Kentsel Mekan, Konut.
|
