Keywords:

Giriş: Türkiye’de yapılan araştırmalardan elde edilen besin tüketimine dair veriler; ekmeğin, toplumun temel besinleri arasında olmaya devam ettiğini, tahıllar içerisinde en sık tüketilen besin olduğunu, tüketim miktarının yıllar içerisinde azalmakta olsa da halen en fazla beyaz ekmeğin, her gün/günaşırı sıklıkta ve yaş gruplarına ve cinsiyete göre değişmekle birlikte günlük 150-250 g arasındaki miktarlarda tüketildiğini göstermektedir (Arslan P ve ark. Türk Kardiyol Dern Arş, 2006;34(6):331-339), (Türkiye Beslenme ve Sağlık Araştırması-2010, Sonuç Raporu; Sağlık Bakanlığı, 2014). Medyada verilen çeşitli beslenme mesajlarına rağmen Türk mutfağında ve Türk toplumunun diyetinde ekmeğin, önemini ve yerini korumakta olduğu görülmektedir. Bu besin tüketim alışkanlıkları düşünüldüğünde; enerji gereksinmesi yüksek olan çeşitli sektörlerin ağır işlerinde çalışan bireylerin ekmek tüketim tercihlerine dair verilerin elde edilmesi ve beslenme durumlarıyla ilişkinin araştırılması önem kazanmıştır. Amaç: Bu araştırma çeşitli sektörlerde faaliyet gösteren firmaların çalışanlarının ekmek tüketim tercihlerini belirlemek ve beslenme durumlarını ortaya koymak amacıyla yürütülmüştür. Kapsam: Yapılan bu araştırmanın evrenini İzmir ilinde iş makineleri üretimi, medikal ve inşaat sektörlerinde faaliyet gösteren üç firmanın erkek çalışanları oluşturmuştur. Çalışanlar arasında yönetici pozisyonunda olanlar, araştırmaya katılmayı kabul etmeyenler, çok az sayıdaki kadın çalışanlar ve veri toplama sürecinde izinli ve/veya şehir dışında olanlar (n=19) hariç olmak üzere araştırma, Ocak-Mart 2018 tarihleri arasında 120 çalışan ile tamamlanmıştır. Sınırlılıklar: Araştırmanın yürütüldüğü firmaların faaliyet gösterdiği sektörde büyük çoğunlukla erkeklerin çalışması nedeniyle çok az sayıda kadın çalışanlara ait veriler değerlendirme dışı bırakılmıştır. Ayrıca, çalışanların iş yoğunluğu nedeniyle geniş kapsamlı besin tüketim verilerinin elde edilememiş olması bu araştırma için kısıtlılık olarak düşünülmektedir. Yöntem: Kesitsel tipte, tanımlayıcı dizaynda planlanan bu araştırma, Ocak-Mart 2018 tarihleri arasında 120 çalışan ile yürütülmüştür. Veriler, literatür taraması yapılarak hazırlanmış anket formu ile yüz-yüze görüşme tekniği ile toplanmış; çalışanların beslenme durumu antropometrik ölçüm yöntemleriyle taranmıştır. Anket formu sosyo-demografik özelliklere, beslenme alışkanlıklarına ve ekmek tüketim tercihlerine ilişkin sorulardan oluşmaktadır. Çalışanların içeceklerle aldığı günlük şeker miktarı uygun ölçü araçlarıyla (tatlı kaşığı/çay kaşığı/normal boy kesme şeker) sorgulanmıştır. Ekmek tüketim miktarı için bir gün içerisinde sadece çalışanın kendisinin yediği ekmek uygun ve anlaşılır ölçülerle (ince dilim, tam/yarım somun ekmek, adet) öğrenilip, gram cinsinden miktarı kaydedilmiştir. Çalışanların antropometrik ölçümleri (boy uzunluğu, vücut ağırlığı, bel ve kalça çevresi) literatürde yer alan standartlara uygun yöntemlerle alınmıştır. Boy uzunluğu, bel ve kalça çevresi esnemeyen mezura ile, vücut ağırlığı dijital tartı ile ölçülmüş, Beden Kütle İndeksi (BKİ; kg/m2) ve şişmanlık türü ile metabolik hastalık riskini gösteren bel/kalça oranı ve bel/boy oranı hesaplanmıştır. Araştırmaya gönüllü olarak katılan ve bilgilendirilmiş sözlü onamları alınan çalışanların verileri SPSS 22.0 istatistik paket programında sayı, yüzde, ortalama, standart sapma gibi tanımlayıcı istatistiklerle ve homojenlik testlerine (Shapiro-Wilk ve Kolmogrov-Smirnov) göre iki grubun karşılaştırılmasında Mann Whitney U veya Independent Samples t testleri, ikiden fazla grubun karşılaştırılmasında tek yönlü ANOVA veya Kruskal Wallis testleriyle analiz edilmiştir. Bu araştırma için firmaların yönetim birimlerinden kurum izni alınmıştır. Araştırmanın Problemi: Son yıllarda topluma medya yoluyla verilen beslenme ve sağlık mesajlarının, bireylerin besin tüketim tercihlerini etkileyip etkilemediğinin, besin tüketim araştırmalarının gösterdiği ekmek tüketim eğiliminin toplumun önemli bir kesimini oluşturan özel sektörde çeşitli firmalarda çalışan bireyler arasında değişip değişmediğinin belirlenmesine ihtiyaç olduğu düşünülmüştür. Çeşitli sektörlerin ağır işlerinde çalışan bireylerin ekmek tüketim tercihlerine dair verilerin elde edilmesi ve beslenme durumlarıyla ilişkinin araştırılması önemli görülmüştür. Bulgular: Araştırmaya katılan çalışanların yaş ortalaması 37.8±10.5 yıl (18-76 yıl) olup, tümünü erkekler oluşturmaktadır. Çalışanların çoğu sırasıyla; lise ve ilkokul mezunudur (%39.1 ve %28.3) ve evlidir (%74.2). Çalışanların büyük çoğunluğunu (n=65, %54.2) işçiler oluşturmakta, bunu teknisyenler (%16.6) ve mühendisler (%11.6) takip etmektedir. Çalışanların memleketleri sorgulandığında; yarısının (%50.8) Ege Bölgesi’nden, %16.6’sının İç Anadolu Bölgesi’nden ve %14.2’sinin Doğu Anadolu Bölgesi’nden geldiği öğrenilmiştir. İzmir’de yaşadıkları ilçelerde ilk üç sırada Karabağlar (%25.8), Buca (%20.8) ve Bornova (%13.3) yer almaktadır. Çalışanların büyük çoğunluğunun (%83.3) tanı konmuş herhangi bir hastalığı bulunmamaktadır. Sorgulanan beslenme alışkanlıklarına göre çalışanların günlük 1693±952 mL (200-5000 mL) su içtiği, çoğunun üç ana öğün tükettiği ve öğün atlamadığı (sırasıyla; %76.7 ve %82.5), %35’inin ara öğün yapmadığı saptanmıştır. Çalışanlar çay ve kahve gibi içecekleri tüketirken şeker kullanmakta (%60.8) olup, günlük şeker tüketim miktarları 6.98±6.80 g (3-30 g) olarak belirlenmiştir. Televizyon izlerken en sık tüketilen besinler kuruyemişler (%33.3), tatlılar (%25.8) ve meyve (%25.0) olarak bulunmuştur. Çalışanların ekmek tercihlerine göre en yüksek oranda tüketilen ekmek türü beyaz ekmektir (%51.6). Ekmekler çoğunlukla fırından (%52.5), her gün (%58.3) satın alınmakta, satın alırken en fazla taze olmasına (%72.5) dikkat edilmektedir. Çoğunlukla her öğün (%70.8) ekmek yiyen çalışanların günlük ekmek tüketim miktarı 263.8±178.9 g (25-800 g) olarak bulunmuştur. Çalışanların piyasada satılan ekmeklerle ilgili düşünceleri sorulmuş; %42.5’inin kaliteli bulmadığı belirlenmiş olup, ekmeklerin hijyenik üretilmemesi (%29.4), katkı maddesi içermesi (%25.4), düşük gramajda üretilmesi (%21.5) bunun temel nedenleri arasında gösterilmiştir. Antropometrik ölçüm sonuçlarına göre çalışanların BKİ 26.79±4.34 kg/m2, bel çevresi 91.6±14.0 cm, bel/kalça oranı 0.95±0.09, bel/boy oranı 0.52±0.08’dir. Çalışanların BKİ’ne göre %46.7’sinin fazla kilolu, bel çevresine göre %55.0’nin normal, bel/kalça oranına göre %76.7’sinin abdominal şişman ve bel/boy oranına göre %56.7’sinin abdominal şişman olduğu belirlenmiştir. Günlük olarak tüketilen ekmek miktarı ve içeceklerle alınan şeker miktarının BKİ’ne göre zayıf, normal, fazla kilolu ve şişman çalışanlar arasında, bel/kalça oranına ve bel/boy oranına göre normal ve abdominal şişman çalışanlar arasında farklı olmadığı saptanmıştır (p>0.05). Bel çevresine göre metabolik hastalık açısından normal, riskli ve yüksek riskli çalışanlar arasında günlük ekmek tüketim miktarının önemli düzeyde farklı olduğu (p=0.034) saptanmıştır. Farkın normal ve yüksek riskli çalışanlar arasında olduğu ve bel çevresi normal (<94 cm) olan grubun ekmek tüketiminin, yüksek riskli gruptan (≥102 cm) daha yüksek (301.2±189.5 g/gün – yüksek riskli: 212.0±167.3 g/gün) olduğu belirlenmiştir. Sonuç: Özel sektörde çalışan bireylerle yürütülen bu araştırma sonucunda; çoğunlukla her öğün, günlük yaklaşık bir adet beyaz ekmek tüketen erkek çalışanların, antropometrik ölçüm sonuçlarına göre fazla kilolu ve abdominal şişman oldukları ve bel çevresinin ekmek tüketim miktarını etkilediği; bel çevresi yüksek olan bireylerin ekmek tüketiminin, normal olanlara göre daha yüksek olduğu istatistiksel olarak ortaya konmuştur. Bireylerin fazla kilolu ve metabolik hastalıklar açısından risk altında olmalarına etki eden fiziksel aktivite düzeyleri, enerji alımı ve harcaması, besin tüketimi gibi faktörlerin incelenmesi gerekmektedir. Bu amaçla ekmek ve diğer besin gruplarının tüketim durumlarının ve fiziksel aktivite düzeylerinin belirlendiği ve izlendiği daha kapsamlı prospektif araştırmalar yapılması önerilmektedir.

Anahtar Kelimeler: Ekmek Tüketimi, İşçiler, Beslenme Durumu, Şişmanlık, Abdominal Obezite