Keywords:

Akıllı ilaç kullanımı ve yaşam kalitesi arasında önemli bir ilişki olduğu yapılan çalışmalar ve araştırma bulgularından görülmektedir. Dünya Sağlık Örgütü DSÖ tarafından 1985 yılında Nairobi’de yapılan “Conference of Experts on the Rational Use of Drugs, World Health Organization” genel hatlarıyla akıllı ilaç kullanımı konusunda tanımlama gerçekleştirilmiştir. Akıllı ilaç kullanımı “Klinik bulgular doğrultusunda kişinin aldığı tanıya göre uygun maliyet “fiyat” ilaca hızlı ulaşım, uygun dozaj ve kolay ulaşım imkanlarını sağlayabilmesi” şeklinde tanımlanmıştır (Nairobi 1985). DSÖ Dünya Sağlık Örgütü tarafından hazırlanan temel ilaç kavramlarına ilişkin çalışmalar doğrultusunda 1975 yılında Türkiye açısından ulusal ilaç politikası kapsamında bazı düzenlemeler gerçekleştirilmiştir. Bu doğrultuda ülke sağlık ihtiyaçlarına paralel olarak etkin, güvenilir, kaliteli, ekonomik ve halk tarafından ulaşılması kolay sağlık sisteminin oluşturulması kabul edilmiştir. 1978 yılında ise temel ilaç kavramı çerçevesinde toplumun tamamının sağlık bakım hizmetlerini tatmin edecek şekilde her yönden sağlık hizmetlerinin sunulması bir zorunluluk haline getirilmiştir. Özellikle zaman ve miktar açısından yeterli stoklara sahip olmak, hızlı ulaşım, uygun dozaj ve formlarda, kalite seviyesi yüksek, güvenirliliği sağlanmış, maliyetleri düşük ve her bireyin her açıdan ulaşımını kolaylaştıracak boyutta olması kabul edilmiştir. 1985 yılında ise DSÖ’nün Kenya’nın Nairobi başkentinde düzenlemiş olduğu Kongrede Akıllı İlaç Kullanıma ilişkin bazı öneri ve çalışmalar konusunda harekete geçilmiştir. Bu yönde alınan kararlar yukarıda ifade edilmiştir. Her geçen gün ulusal ve uluslararası alanlarda bazı ilaçların temini, ulaşımı, maliyeti ve kalitesi yönünden kaygıların oluştuğu bilinen gerçekler arasındadır. Özellikle kronik ve hayati önem taşıyan ilaçlara ulaşım günümüz koşullarına ve bazı durumlarda imkansız görüntü sergilemektedir. Amaç: Bu araştırma yaşlı bireylerde akılcı ilaç kullanımı ve yaşam kalitesi arasındaki ilişkinin incelenmesi amacıyla gerçekleştirilmiştir. Yöntem: Araştırma uygulama çalışması şeklinde hazırlanan bu çalışmada farklı ölçeklerden oluşan sorular ve katılımcıların sosyo-demografik özelliklerinin tanımlanması amacıyla oluşturulmuş farklı sorulardan oluşan bir anket kullanılmıştır. Bu anket daha önceden farklı araştırmacılar tarafından kullanılan geçerlilik ve güvenirliliği sağlanmış bir ölçme aletidir. Evren ve örneklem daha önce yapılan iki çalışmadaki katılımcı sayıları dikkate alınmış, Türkiye evreni ve 5 büyük il örneklemi doğrultusunda araştırma tamamlanacaktır. Bu iller seçilirken özellikle illerde bulunan özel ve kamuya ait yaşlı bakım evleri ile araştırmaya konu katılımcıların yaş ortalamaları dikkate alınmıştır. Örneklemi oluşturan iller ise İstanbul, İzmir, Bursa, Antalya, Adana, Van, Trabzon, Ankara, Edirne, Kayseri, Samsun ve Kocaelidir. Ayrıca örneklem belirlenirken TUİK istatistik verileri ile SGK verilerinden de yararlanılmıştır. Araştırmaya konu katılımcıların hiç birisinden kimliklerinin belirlenmesine imkân sağlayan bilgiler istenmemiştir. Kurum bilgileri araştırmaya yansıtılmamıştır. Araştırma süresince tüm anketler elden dağıtılmış ve bir anketör firmadan fiziki uzman desteği alınmıştır. Anket verileri araştırma uzmanları tarafından birebir yüz yüze görüşme yöntemi ile katılımcılara sorular sorulmak üzere anket formları düzenlenmiştir. Araştırma için 7 ay süre belirlenmiş, araştırmada toplam 38 anket uzmanı aktif olarak çalışmıştır. Ayrıca 3 psikolog, 4 psikiyatrı, 2 eğitim bilimci, 3 dahiliye, 2 beslenme ve diyetetik, 2 hukukçu ve 5 spor bilimci ve 4 geriatri uzmanından araştırma boyunca destek sağlamıştır. Bu uzmanlar çalışmanın her sürecinde bilgi ve tecrübeleri ile araştırmaya destek vereceklerini ve çalışmanın bildiri ve makale boyutunda yer almayacaklarını belirtmişlerdir. Analiz Yöntemi: Bu çalışmada kullanılan anket formlarından elde edilen veriler SPSS 18 istatistik programı ve E-Views 8.0 programı ile analiz edilmiştir. Yapılan Korelasyon, Birim kök, Granger nedensellik, Regresyon, frekans tabloları, Faktör analizi, Anova, Ki-kare, t-testi, kruskal wallis ve Man Whitney testleri uygulanmıştır. Araştırma için Artuklu Üniversitesinden etik kurul izni alınmıştır. Araştırma Sorusu: Bu araştırma yaşlı bireylerin ilaç kullanımı ve yaşam kalitesi arasında bir ilişki olduğunu varsaymaktadır ve bu hipotez test edilmesi şeklindedir. Kapsam: Araştırmaya toplam 3941 bireyle katılım sağlamıştır. Araştırmada daha önce geçerliliği ve güvenirliliği sağlanmış olan bir ölçekli anket kullanılmıştır. Bu anket Araştırmada kullanılan anket geçerliliği ve güvenirliliği sağlanmış ve daha öncesinde “Drug-using behaviors of the elderly living in nursing homes and communitydwellingsin Manisa, Turkey” konu başlıklı, Archives of Gerontology and Geriatrics 54(2012) e242-e248 dergisinde yayınlanan makalesinde kullandığı ölçme aleti ile Özpınar ve Korkmaz tarafından “Kurumda ve evde yaşayan yaşlı bireylerin yaşlılık algısı ile ilgili tutumlarını etkileyen faktörler” başlıklı bildiride kullanılan ölçme aletidir. Her iki araştırma çalışmasında kullanılan anket bu çalışmaya uyarlanmış ve bir ön test yapılarak geçerlilik ve güvenirliliği yeniden sağlanmıştır. Ölçme aletinin güvenirliliğinin tespiti amacıyla asıl araştırmaya geçilmeden önce bir ön test gerçekleştirilmiştir. Bu ön teste toplam 250 katılımcı iştirak etmiştir. Katılımcılardan elde edilen verilen SPSS ile analiz edilmiştir. Yapılan analiz sonrasında Cronbach's Alpha kat sayısı olarak 0.691 değeri elde edilmiştir. Bu değer beklenen değerin altında olması nedeniyle değer üzerinde olumsuz etki yaratan toplam 9 soru anket dışında bırakılmış ve analiz yenilenmiştir. Yapılan yeni analiz sonrasında ise Cronbach's Alpha kat sayısı olarak 0.796 kat sayısı elde edilmiştir. Sağlanan bu değer beklenen geçerlilik ve güvenirlilik değerinin üzerinde olduğundan asıl araştırmaya geçilmiştir. veriler Bulgular ve Sonuç: 3941 katılımcıdan elde edilen verilerin geçerlilik ve güvenirlilik analiz sonucunda Cronbach's Alpha kat sayısı olarak 0.931 kat sayısı elde edilmiştir. Analizler sonucunda bilgi ve algı boyutu altındaki faktörler arası ilişkinin varlığı ile birbiri üzerindeki etkileri araştırılmıştır. Araştırma sonrasında akıllı ilaç kullanımı ve yaşam kalitesi arasında bir ilişki olduğu saptanmıştır.

Anahtar Kelimeler: Yaşlı, İlaç, Kullanım, Yaşam Kalitesi, Algı