Bir kiþiye biyolojik yaþýndan kaynaklý olarak olumsuz muamelede bulunulmasýna yaþ ayrýmcýlýðý (ageism) adý verilir. Yaþ ayrýmcýlýðýna maruz kalmak kiþinin iþlevine, fiziksel ve psikolojik saðlýðýna zarar vermektedir. Bu durumun özellikle yaþlýlarýn yaþamdan aldýklarý doyumu, biliþsel performanslarýný ve kiþilik geliþimini olumsuz etkilediði görülmüþtür. Önceki çalýþmalar algýlanan yaþ ayrýmcýlýðýnýn sonuçlarý üzerinde durmuþ, içselleþtirilmiþ yaþ ayrýmcýlýðýnýn yaþlýlardaki olumsuz etkisi derinlemesine incelenmemiþtir. Mevcut çalýþmada yaþ ortalamasý 69 olan 128'i kadýn 335 katýlýmcý kaðýt-kalem tekniði ile kiþilik özellikleri, saðlýk tutumlarý ve belirtileri üzerine birer anket doldurmuþtur. Pearson korelasyon sonuçlarý, yaþ ilerledikçe ve öz yeterlilik hissi arttýkça içselleþtirilmiþ yaþ ayrýmcýlýðýnýn azaldýðýný, somatik semptomlar ve kaygý arttýkça bu eðilimin arttýðýný göstermiþtir. Process Model 14 aracý-düzenleyici etki analizi içselleþtirilmiþ yaþ ayrýmcýlýðý ile psikolojik semptomlar arasýndaki iliþkide öz yeterliliðin anlamlý aracý rol oynadýðýný, ancak etkinin cinsiyet ve eðitim düzeyine göre farklýlaþtýðýný göstermiþtir. Diðer bir deyiþle, içselleþtirilmiþ damgalanma, öz yeterlilik algýsýný azaltarak yaþlýlarda depresyon ve kaygýyý arttýrmaktadýr. Ancak öz yeterlilikteki düþüþ özellikle erkeklerde ve yüksek eðitimli (üniversite mezunu ya da daha yüksek dereceli) kiþilerde daha olumsuz psikolojik etkiler ortaya çýkarmaktadýr. Cinsiyet ve eðitim seviyesi açýsýndan deðerlendirildiðinde, örneklem içinde mevcut öz yeterlilik seviyesi açýsýndan anlamlý bir gruplararasý fark görülmemiþtir. Toplumsal cinsiyet rolleri açýsýndan erkeklerin kadýnlara kýyasla daha yüksek kontrol isteði duymasý erkekleri damgalanma ve yaþlýlýk sürecinin olumsuz etkilerine daha açýk hale getirebilir. Eðitim seviyesi ile kontrol isteði arasýndaki benzeri bir iliþki paralel sonuçlar doðuruyor olabilir. Olasý diðer iliþkiler, içselleþtirilmiþ damgalama ve kontrol algýsý alanyazýnlarý temelinde deðerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Yaþlýlýkta Damgalama, Ýçselleþtirilmiþ Damgalama, Psikolojik Semptomlar, Cinsiyet, Eðitim, Öz Yeterlilik
|
