Bir kişiye biyolojik yaşından kaynaklı olarak olumsuz muamelede bulunulmasına yaş ayrımcılığı (ageism) adı verilir. Yaş ayrımcılığına maruz kalmak kişinin işlevine, fiziksel ve psikolojik sağlığına zarar vermektedir. Bu durumun özellikle yaşlıların yaşamdan aldıkları doyumu, bilişsel performanslarını ve kişilik gelişimini olumsuz etkilediği görülmüştür. Önceki çalışmalar algılanan yaş ayrımcılığının sonuçları üzerinde durmuş, içselleştirilmiş yaş ayrımcılığının yaşlılardaki olumsuz etkisi derinlemesine incelenmemiştir. Mevcut çalışmada yaş ortalaması 69 olan 128'i kadın 335 katılımcı kağıt-kalem tekniği ile kişilik özellikleri, sağlık tutumları ve belirtileri üzerine birer anket doldurmuştur. Pearson korelasyon sonuçları, yaş ilerledikçe ve öz yeterlilik hissi arttıkça içselleştirilmiş yaş ayrımcılığının azaldığını, somatik semptomlar ve kaygı arttıkça bu eğilimin arttığını göstermiştir. Process Model 14 aracı-düzenleyici etki analizi içselleştirilmiş yaş ayrımcılığı ile psikolojik semptomlar arasındaki ilişkide öz yeterliliğin anlamlı aracı rol oynadığını, ancak etkinin cinsiyet ve eğitim düzeyine göre farklılaştığını göstermiştir. Diğer bir deyişle, içselleştirilmiş damgalanma, öz yeterlilik algısını azaltarak yaşlılarda depresyon ve kaygıyı arttırmaktadır. Ancak öz yeterlilikteki düşüş özellikle erkeklerde ve yüksek eğitimli (üniversite mezunu ya da daha yüksek dereceli) kişilerde daha olumsuz psikolojik etkiler ortaya çıkarmaktadır. Cinsiyet ve eğitim seviyesi açısından değerlendirildiğinde, örneklem içinde mevcut öz yeterlilik seviyesi açısından anlamlı bir gruplararası fark görülmemiştir. Toplumsal cinsiyet rolleri açısından erkeklerin kadınlara kıyasla daha yüksek kontrol isteği duyması erkekleri damgalanma ve yaşlılık sürecinin olumsuz etkilerine daha açık hale getirebilir. Eğitim seviyesi ile kontrol isteği arasındaki benzeri bir ilişki paralel sonuçlar doğuruyor olabilir. Olası diğer ilişkiler, içselleştirilmiş damgalama ve kontrol algısı alanyazınları temelinde değerlendirilecektir.
Anahtar Kelimeler: Yaşlılıkta Damgalama, İçselleştirilmiş Damgalama, Psikolojik Semptomlar, Cinsiyet, Eğitim, Öz Yeterlilik
|
