| |
Giriþ: Vücutta görevini yerine getiremeyecek durumda ve bedene zararlý hale gelmiþ bir organýn/ dokunun, kadavra ya da canlý bir vericiden alýnarak ayný görevi yerine getirebilmek koþulu ile deðiþtirilmesine organ/ doku nakli denilmektedir (Sarýtaþ, 2005: 6). Organ ve doku nakilleri bir ülkenin geliþmiþlik düzeyini gösteren önemli ölçütlerden biridir. Bir ülkenin doku ve organ nakli konusundaki duyarlýlýðý ‘bir milyon nüfus baþýna düþen kadavra donör’ oraný ile ayný doðrultudadýr. Avrupa Organ Nakil koordinatörleri Derneði (ETCO) açýklamasýna göre, milyon nüfus baþýna düþen kadavra donör sayýsý 25 olarak belirlenmiþtir (Bakar, 2014: 19-21). Türkiye’ de bu rakam yalnýzca 5,3’ tür (Söylemez, 2017: 1698). Kiþilerin bilgi düzeyleri, dini inanýþlarý, kiþilik yapýlarý, aile yapýlarý gibi birçok faktör organ/ doku baðýþýnda karar vermelerinde önemli rol oynamaktadýr. Ülkemizde yapýlan çalýþmalarda toplumsal ve bireysel bilgi eksikliði ve duyarsýzlýðýn yaný sýra organizasyon eksikliklerinin de organ/ doku baðýþlama oranýný etkilediði görülmektedir (Aytaþ, 2010: 1-2). Saðlýk alanýnda çalýþan ve çalýþacak her birey, toplumu bilgilendirebilmeli, yönlendirebilmeli ve örnek olabilmelidir. Özellikle organ/ doku nakli ve baðýþý gibi insan hayatý ve ülke ekonomisine katkýsý azýmsanamayacak derecede önemli olan hassas konularda diðer meslek gruplarýndan daha fazla bilgili ve duyarlý olmasý gerekmektedir. Amaç: Bu çalýþma saðlýk eðitimi almakta olan bireylerin doku ve organ nakline yönelik tutumlarý ve bilgi düzeylerinin ölçülmesi amacýyla yapýlmýþtýr. Kapsam: Araþtýrmanýn evrenini Türkiye’ nin çeþitli bölge ve þehirlerinde saðlýk eðitimi almakta olan bireyler oluþturmuþtur. Örneklemini ise; olasýlýksýz örnekleme yöntemi ile seçilmiþ 310 birey oluþturmuþtur. Sýnýrlýlýklar: Çalýþmaya katýlan birey sayýsý evreni temsil edecek sayýya ulaþamadýðý için elde edilen bulgular genellemez. Yöntem: Çalýþma tanýmlayýcý tasarým metodu kullanýlarak gerçekleþtirilmiþtir. Katýlýmcýlara uygulanmak üzere tarafýmýzca hazýrlanmýþ, kiþilerin; yaþ ve cinsiyet bilgilerinin yaný sýra organ/ doku nakline yönelik tutum ve bilgi düzeylerini deðerlendirmeye yönelik anket uygulanmýþtýr. Katýlýmcýlarýn tamamý olasýlýksýz örnekleme yöntemi ile seçilmiþtir. Çalýþmaya katýlýmda gönüllülük esasý dikkate alýnmýþtýr. Elde edilen verilerin analizinde ise SPSS 18 istatistik programý kullanýlmýþtýr. Bulgular: Çalýþmaya katýlan öðrencilerin yaþ ortalamasý 22,8 olup, % 44,8’i (n:139) erkek, % 55,2’i (n: 171) kadýndýr. Organ baðýþý ve nakli konusundaki görüþleri sorulduðunda; katýlýmcýlarýn % 54,5’i (n:169) desteklediðini belirtirken, % 38,1’i (n:118) kararsýz olduðunu, % 7,4’ü (n:23) karþý olduðunu belirtmiþtir. Katýlýmcýlarýn % 70’i (n: 217) organ baðýþý ve nakli konusunda bilgi aldýðýný, % 30’u (n: 93) herhangi bir bilgi almadýðýný belirtmiþtir. Bilgi aldýðýný söyleyen 217 kiþinin % 30’u (n:82) mesleki eðitim sýrasýnda, % 20,8’i (n:55) saðlýk kuruluþunda saðlýk ekibinden, % 20,8’i (n:55) yazýlý- görsel medyadan, % 27,5’i (n:73) hem eðitimleri sýrasýnda, hem medyadan hem de saðlýk kuruluþlarýndan bilgi aldýðýný belirtmiþtir. Katýlýmcýlarýn % 29’u (n:90) beyin ölümü gerçekleþtiðinde organ nakli için uygun olan organýn alýnabileceðini belirtirken, % 45,8’ i, (n:142) kalp atýmý durduðunda, % 15,2’si (n:47) hasta bitkisel hayattayken organlarýn alýnabileceðini, % 10’u (n:31) ise hiç bir fikrinin olmadýðýný bildirmiþtir. Organ baðýþý için hangi kuruma baþvuru yapmak gerekir sorusuna katýlýmcýlarýn % 48,7’si (n:151) saðlýkla ilgili tüm birimlere baþvuru yapýlabileceðini, %15,5’i (n:48) organ baðýþý ünitesi olan hastanelere, % 10,3’ü (n:32) aile hekimliði merkezlerine, % 25,5’i (n:79) saðlýk müdürlüðüne baþvuru yapýlabileceðini belirtmiþtir. Ülkemizde organ baðýþý ve nakli ile ilgili yasal bir düzenleme olup olmadýðýna iliþkin soruya katýlýmcýlarýn % 53,2’si (n:165) evet, % 11,3’ü (n:35) hayýr, % 35,5’i (110) kararsýz olduðunu belirtmiþtir. Sizce organ baðýþý ve nakli dini açýdan uygun mu sorusuna katýlýmcýlarýn % 43,2’si (n:134) evet, % 25,2’si (n:78) hayýr, % 31,6’sý (n:98) kararsýzým cevabýný vermiþtir. Organ baðýþý kartýnýn olmadýðýný belirten katýlýmcýlarýn oraný % 80,6 (n:250) dýr. Organ baðýþý yapmayanlarýn % 11,3’ü (n:35) günah olduðunu düþündüðü için, % 8,1’i (n:25) ölmeden organ/dokularýnýn alýnacaðýný düþündüðü için, %12,6’sý (n:39) organlarýnýn istemediði kiþilere nakledileceðini düþündüðü için, %7,7’si (n:24) beden görünümünün bozulacaðý için, % 13,5 (n:42) güvensizlik nedeniyle, % 18,7’si (58) ise korktuðu için organlarýný baðýþlamayacaðýný belirtmiþtir. Sonuç: Çalýþmadan elde edilen bulgular sonucunda, katýlýmcýlarýn % 54,5’i (n:169) organ/ doku naklini desteklediklerini ifade etikleri halde, % 80,6’ sýnýn (n:250) organ baðýþý kartýnýn olmadýðý görülmüþtür. Organ baðýþý konusunda tutumlarý olumlu olsa bile korku, beden görünümünün bozulacaðý düþüncesi, güvensizlik ve dini inanýþlar gerekçesi ile organ baðýþýnda bulunmadýklarý tespit edilmiþtir. Organ baðýþý konusunda bilgi alma oranlarýna bakýldýðýnda, bilgisi olan katýlýmcýlarýn çoðunluðunun eðitim hayatýnda organ nakli ile ilgili bilgi almadýðý görülmektedir. Organ baðýþý/ naklinin dini açýdan uygun olup olmadýðý sorgulandýðýnda katýlýmcýlarýn % 25,2’si (n:78) hayýr, % 31,6’sý (n:98) kararsýzým cevabýný vermiþtir. Katýlýmcýlarýn büyük çoðunluðunun organ baðýþý konusunda dini çekincelerinin olduðu görülmektedir. Bu çeliþkileri gidermeye ve toplumun bilgi düzeyini artýrmaya yönelik baþta Saðlýk Bakanlýðý ve Diyanet Ýþleri Baþkanlýðý olmak üzere toplumun her alanýna ulaþacak düzeyde ve sýklýkta çalýþmalar yapýlmalýdýr. Toplumda ön plana çýkan çekinceleri ortaya koymaya ve bu çekinceleri gidermeye yönelik görsel ve yazýlý basýnda bilgilendirme kampanyalarý yapýlmalýdýr. Ancak bu tür uygulamalarýn, kiþilerin organ/ doku nakline yönelik tutumlarýný olumlu birer davranýþa dönüþtüreceði düþünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Organ Nakli, Doku Nakli, Donör, Baðýþ
|
