|
Öz: Giriþ: Pelvik taban disfonksiyonu, kontinans mekanizmasýndaki bozukluk ve pelvik organ prolapsuslarýný tanýmlamada kullanýlan bir terimdir. Pelvik taban disfonksiyonunda inkontinans (üriner/fekal), pelvik organ prolapsusu, kronik pelvik aðrý ve cinsel disfonksiyon özellikle kadýnlarýn sýkça karþýlaþtýklarý ve yaþam kalitelerini olumsuz etkileyen önemli rahatsýzlýklardýr. Amaç: Bu derlemede pelvik taban disfonksiyonu, nedenleri ve önlenmesinde pelvik taban kas egzersizi farkýndalýðý ve saðlýk personelinin rolü incelenmiþtir. Kapsam: Pelvik taban yetersizlikleri yarattýðý biyopsikososyal sorunlar nedeniyle gizlenmekte ve yeterli profesyonel yardým alýnmamaktadýr. Örneðin, üriner inkontinansý olan kadýnlarýn sadece %31’nin doktora baþvurduðu bildirilmektedir. Pelvik taban kas yetersizlikleri yaþ, parite, kadýn olma, beyaz ýrk, yanlýþ beslenme, aþýrý kafein ve sigara tüketimi, düþük eðitim düzeyi, obezite, menopoz, kronik öksürük, etkisiz stres yönetimi, aðrýlý eklemler, multlple skleroz, diyabet, bað dokusu zayýflýðý, geçirilmiþ pelvik cerrahi, kabýzlýk, histerektomi, idrar yolu enfeksiyonu, zor ve travmatik doðum, vajinal ve müdahaleli doðum gibi nöral, müsküler, hormonal ve travmatik çeþitli nedenlere baðlý olarak geliþebilmektedir. Avrupa Üroloji Birliði pelvik taban saðlýðýnýn korunmasý için tedavide ilk seçenek olarak erken yaþlardan itibaren pelvik taban kas egzersizlerini düzenli olarak yapma, aðýr kaldýrma, zorlama gerektiren hareketlerden ve yoðun fiziksel egzersizlerden kaçýnma, fazla kilo almama, sigara kullanmama, konstipasyonu önlemek için lifli gýdalarý tüketme ve sývý alýmýný artýrma, düzenli egzersiz, rutin bir defekasyon programý oluþturma, yeterli sývý alýmý ve mesane irritanlarýný az miktarda tüketme gibi saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarýnýn önemine dikkat çekmektedir. Bulgular: Pelvik taban kaslarý, üretral kapanma basýncýný ve direncini artýran, pubisten koksikse kadar pelvik kaviteyi hamak þeklinde sararak, pelvik organlara (üretra, vajina ve rektum) yapýsal ve fonksiyonel destek veren kas gruplarýdýr. Pelvik taban kas egzersizleri (Kegel egzersizleri) 1948 yýlýnda Arnold Kegel tara¬fýndan tanýmlanan, etkili ve bu kas gruplarýnýn güçlendirmeye yönelik bir egzersizdir. Kegel Egzersizleri, pelvik taban fonksiyonunu geliþtirmek amacýyla konservatif tedavide ilk basamak olarak kabul edilir. Pelvik taban kas egzersizleri pelvik taban ve anal sfinkter kas gücünü, üretral kapanma basýncýný ve direncini ve intraabdo¬minal basýnç artýþý durumunda kontraksiyon gücünü artýrarak birçok fayda saðlar. Düzenli olarak yapýlan pelvik taban kas egzersizleri; cinsel saðlýk ve kontinansýn sürdürülmesi, genital prolapsus olasýlýðýnýn azaltýlmasý, baðýrsak kontrolü¬ ve orgazmýn artýrýlmasý, cinsel problemlerin azaltýlmasý, perinenin tonüs ve elastikiye¬tinde artmaya baðlý vajinal doðumlarda yýrtýk oluþmamasý, doðum sýrasýnda annenin daha iyi ýkýnmasý ile kolay doðumlarýn gerçekleþmesi, mesane boynu ve üretranýn abdominal kavite içinde stabilizasyonunun saðlanmasý ile üriner inkontinansýn önlenmesi ile cinsel fonksiyonun geliþmesi ve cinsel yaþamdan memnuniyetin artmasýný saðlar. Pelvik taban kas egzersizleri risk altýnda olan grubun yaný sýra daha genç yaþtaki ve daha hafif semptomu olanlarda daha iyi sonuç vermektedir. Pelvik taban kas egzersizlerinin bu kadar çok yararýna raðmen, toplumumuzda kadýnlarýn çok azý (%12.3) tarafýndan uygulanmaktadýr.
Pelvik taban yetersizliklerinin önlenmesi ve korunmada multidisipliner ekip yaklaþýmý önemlidir. Özellikle bu ekip içerisinde yer alan hemþireler ve ebelerin risk altýnda olan gruba ve erkelerde dahil tüm topluma pelvik taban yetersizliklerinin önlenmesi ve korunma konusunda eðitim ve danýþmanlýk vererek saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarýný kazandýrmalarý, egzersizleri öðretmeleri ve bu egzersizleri yaþamlarýnýn bir parçasý haline getirmeleri için motivasyon yaratmalarý gerekir. Kalýcý davranýþ deðiþikliðinin oluþturulmasý için öncelikle saðlýk personelinin bilinçlenmesi ve farkýndalýðýnýn saðlanmasý gerekir. Çünkü 15-29 yaþ grubu saðlýk personeli ve adaylarýnda idrar inkontinansýnýn %9-27 arasýnda olduðu bildirilmektedir. Pelvik taban kas egzersizlerinin etkili olabilmesi için kadýn, en az 6-8 hafta boyunca doðru kaslarýný kasma becerisi kazanmalý ve ömür boyu belirlenmiþ olan egzersiz programýna uymalýdýr. Literatürde, egzersiz öðrenme sürecinin 1 hafta ile 6 ay arasýnda deðiþebildiði (ortalama 3 ay) ve etkili olabilmesi için en az 3 ay yapýlmasý gerektiði bildirilmektedir. Bazý kadýnlar doðru kaslarýn tespiti konusunda sorun yaþayabilmekte, pelvik taban kaslarý yerine karýn ve uyluk kaslarýný kasabilmekte ve buna baðlý aðrý ve rahatsýzlýk yaþamaktadýr. Davranýþsal tedavilerin tümünde baþarý elde edilse bile düzenli uygulanmadýðýnda þikayetler tekrarlayabilmektedir. Bu nedenle pelvik taban kas egzersizleri, kadýnýn günlük egzersiz programýna dahil edilmeli ve ömür boyu bu egzersize devam etmeleri için teþvik edilmelidirler. Çünkü pelvik taban kas egzersizlerinin etkisi, egzersiz býrakýldýðýnda azalmaktadýr. Özetle, koruyucu saðlýk davranýþlarý içinde yer alan pelvik taban kas egzersizleri basit, ucuz, etkili, yan etkileri olmayan önemli bir davranýþsal tedavi yöntemidir. Pelvik taban kaslarýnýn eðitimi tüm inkontinans tiplerinde birinci basamak tedavi olarak A kanýt düzeyinde önerilmektedir. Birey/hastanýn pelvik taban egzersizlerini doðru bir þekilde uyguladýðý kontrol edilirse, tedavi baþarý oranýnýn artabileceði de gösterilmiþtir. Ayrýca, elektirik stimulasyonu ve biofeedbackten daha etkili olduðu ve ilk olarak uygulanmasý gereken bir tedavi yaklaþýmý olduðu da belirtilmektedir. Bu nedenle pelvik taban kas egzersizlerinin holistik saðlýk anlayýþý doðrultusunda mutlaka süpervize olarak verilmesi gerekmektedir. Sonuç: Sonuç olarak, toplumumuzda yüksek insidansa sahip olan inkontinans, prolapsus, pelvik aðrý ve cinsel disfonksiyon gibi birçok sorunun altýnda pelvik taban kas gücü yetersizlikleri ve saðlýklý yaþam biçimi davranýþlarýnýn yerleþmemesi yatmaktadýr. Pelvik taban kas gücünün korunmasý ve geliþtirilmesi ile bu sorunlar önemli oranda önlenebilmekte ve bireylerin yaþam kalitesi artmaktadýr. Pelvik taban kas gücünün artýrýlmasýnda, pelvik taban kas egzersizlerinin erken yaþlardan itibaren uygulanmasý istendik bir saðlýðý koruma ve geliþtirme davranýþýdýr. Bu konuda birey ve topluma farkýndalýk kazandýrmada saðlýk personeli kilit kiþilerdir.
Anahtar Kelimeler: Pelvik Taban Disfonksiyonu, Problemler, Nedenler, Önleme, Pelvik Taban Kas Egzersizi, Kegel Egzersizi, Farkýndalýk.
|