Öz: Giriþ: Aile planlamasý Dünya Saðlýk Örgütü tarafýndan, ailelerin saðlýðýný ve refahýný daha iyiye götürerek ülkenin sosyo-ekonomik geliþimine katkýda bulunmak için kiþiler ve çiftler tarafýndan benimsenen düþünce ve yaþam þekli olarak tanýmlanmýþtýr. Bir baþka tanýma göre, aile planlamasý, fertlerin istedikleri sayý ve sýklýkta çocuk sahibi olmalarýdýr. Bu açýdan aile planlamasý hizmetleri, doðum aralýðýný uzatmak isteyen ve çocuk sahibi olmak isteyen bireylere götürülen bir hizmet olmasýnýn yaný sýra istenmeyen gebeliklerin önlenmesi amacýyla da kullanýlan bir hizmettir. Aile planlamasý yöntemlerinin etkin ve yeterli kullanýlmamasý, doðum aralýklarýnýn kýsa olmasý, istenmeyen gebelikler ve aþýrý doðurganlýk gibi anne ve bebek saðlýðýný etkileyen birtakým risk faktörlerine neden olmaktadýr. Bu risk faktörleri ise, anne-bebek mortalite ve morbidite oranlarýný doðrudan etkileyebilmektedir. Amaç: Bu derlemenin amacý, cerrahi ve cerrahi olmayan kalýcý doðum kontrol yöntemlerini tartýþabilmektir. Kapsam: Kalýcý olmayan doðum kontrol yöntemlerinde, kadýnlar istedikleri zaman yönteme ara verebilmekte ya da yöntemi býrakabilmektedirler. Bu yöntemleri býrakan kadýnlar daha sonrasýnda yeniden gebe kalabilmektedirler. Kalýcý doðum kontrol yöntemleri ise, daha fazla çocuk ya da hiçbir þekilde çocuk sahibi olmak istemeyen çiftler için etkili ve güvenli olan yöntemlerdir. Bu yöntemler ile gebeliði oluþturacak olan üreme hücrelerinin (ovum ve sperm) birleþmesi engellenmektedir. Bulgular: Cerrahi kalýcý doðum kontrol yöntemleri, dünyada yaygýn bir þekilde uygulanmakta iken cerrahi olmayan yöntemler yaygýn olarak kullanýlmamaktadýr. Baþlýca cerrahi kontrasepsiyon yöntemleri, tüpligasyon ve vazektomidir. Cerrahi olmayan yöntemler “essure ve adiana” kadýnlar için geliþtirilen yöntemlerdir. Cerrahi yöntemlerden tüpligasyon yöntemi tüplerin baðlanmasý olarak da bilinen tubal ligasyonu, spermin yumurtalara ulaþamayacaðý þekilde fallop tüplerinin bloke edildiði kalýcý bir doðum kontrol yöntemidir. Tüpligasyon sonrasýnda, kadýnlarda “aðrý, kanama, ameliyat sonrasý komplikasyonlar ve dýþ (tubal) gebelik” gibi bazý yan etkiler ve riskler görülmektedir. Vazektomi yönteminde ise, erkekte spermlerin geçiþ yolu olan vaz deferensleri kapatarak, spermlerin geçiþini engelleyen bir erkek cerrahi kalýcý doðum kontrol yöntemidir Lokal anestezi altýnda 2-3 cm’lik insizyonla skrotumun her iki kenarýndan girilerek yapýlýr. Vaz deferensler baðlanarak, koterize edilerek ya da kesilerek kapatýlýr. Erkeklerde “aðrý, kanama, ameliyat sonrasý komplikasyonlar” gibi yan etkileri bulunmaktadýr. Cerrahi olmayan kalýcý aile planlamasý yöntemlerinden, essure ise, fallop tüplerine yumuþak, esnek ekler yerleþtirilerek yapýlmaktadýr. Essure’nin uçlarý hormon içermez veya hormon ifraz etmezler. Kadýnlarýn çoðu iþlemden 45 dakika sonra eve dönerler ve bir veya iki gün içinde normal aktivitelere geri dönerler. Yaklaþýk 3 aylýk bir süre zarfýnda, spermi yumurtalara ulaþmasýný engelleyen ve gebe kalmayý önleyen ekler etrafýnda doku formlarý oluþur. 3 ay sonra her iki insertin doðru yerleþtirildiðini doðrulamak için doktora baþvurmalýdýr. Bu 3 aylýk süreç içerisinde gebeliði önlemek için alternatif bir doðum kontrol yöntemi kullanýlmalýdýr. Bir diðer cerrahi olmayan yöntem ise, adiana da, Ýnce, esnek bir cihaz vajinadan ve rahim aðzýndan uterusa geçer ve her fallop tüplerinin küçük bir bölümüne düþük bir seviyede radyofrekans enerjisi verilir. Bu enerji yüzeysel bir lezyon oluþturmak için ýsý üretir. Daha sonra, enerjinin uygulandýðý yerdeki fallop tüplerinin her birine küçük, bir pirinç tanesi büyüklüðünde yumuþak bir uç yerleþtirilir. Adiana ekleri etrafýnda yeni doku oluþmaya baþlar. Bu doku, fallop tüplerini kalýcý olarak engelleyecektir. Bu yöntem uygulamasýný izleyen üç ay boyunca gebeliðin oluþumunu önlemek için alternatif yöntemler kullanýlmalýdýr. Üç ayda, tüplerin tamamen týkandýðýný doðrulamak için bir histerosalpingogram testi yapýlýr. Bu test, Adiana kalýcý doðum kontrol prosedürünün baþarýlý olmasýný saðlayacaktýr. Cerrahi olmayan bu yöntemlerde, ise kadýnlarda, “aðrý ve dýþ (tubal) gebelik” gibi yan etki ve riskler’in olduðu belirlenmiþtir. Bununla birlikte, bu yöntemler geriye dönüþsüz olduðu için çocuk sahibi olma konusunda, kararsýz olan çiftlere kesinlikle uygulanmamalýdýr. Sonuç: Cerrahi ve cerrahi olmayan kalýcý doðum kontrol yöntemlerinin yan etki ve riskleri saðlýk personelleri tarafýndan iyi bilinmelidir. Çünkü saðlýk personelleri çiftlere aile planlamasýna iliþkin danýþmanlýk hizmetini sunan temel bireylerdir. Bu nedenle de bu yöntemlere iliþkin saðlýk personelleri tarafýndan çiftlere/bireylere yapýlacak olan danýþmanlýk hizmetleri çok büyük bir öneme sahiptir. Bu konuda verilecek olan danýþmanlýk hizmetleri çiftlerin/bireylerin bilinçli bir þekilde kendilerine uygun olan yöntemi tercih etmelerine yardýmcý olacaðý düþünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kalýcý Kontrasepsiyon, Aile Planlamasý, Danýþmanlýk Hizmetleri
|