Giriş Kadınlar arasında en sık tanılanan meme kanseri dünyada en sık ölüme yol açan malign tümördür. Dünyada kanser olan her dört kadından biri meme kanseridir. Bir kadının yaşamı boyunca meme kanserine yakalanma riski %11-12,57 arasındadır. Kanserle mücadele etmenin en iyi yolu, bilinen risk faktörlerini kontrol ederek hastalığın oluşmadan önlenmesidir. Epidemiyolojik çalışmalarda meme kanseri gelişme riskini arttırdığı kanıtlanmış değiştirilebilen ve değiştirilemeyen birçok faktörü rapor edilmiştir. Yaş, cinsiyet, genetik ve aile öyküsü, atipik hiperplazi, ırk, yoğun meme dokusu, benign meme hastalıkları, daha önce göğüs bölgesine radyasyon alınması, erken menarş ve geç menapoz gibi risk faktörleri değiştirilemeyen risk faktörleri olarak sınıflandırılmaktadır. Postmenopozal hormon tedavisi, oral kontraseptif kullanımı, emzirme, alkol, obezite, fiziksel aktivite, tip II diyabet, gibi faktörler değiştirilebilir risk faktörleri olarak sınıflandırılırken; beslenme, çevredeki kimyasallar ve sigara kullanımı belirsiz risk faktörleri olarak sınıflandırılmaktadır. Meme kanserinin erken tanısında kullanılan tarama programları temel olarak Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM), Klinik Meme Muayenesi ve Mammografidir. Kadınlarda meme kanserine yönelik bilgi tutum ve davranışların istenilen düzeyde olması için, erken yaşlardan itibaren meme sağlığı ve meme kanserine yönelik farkındalık yaratmanın önemli olduğu belirtilmektedir. Amaç Bu çalışmada üniversite öğrencisi kızlarda meme kanseri farkındalığı ve risk faktörlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Yöntem Tanımlayıcı olarak yapılan bu araştırmanın evrenini bir devlet üniversitesinin merkez kampüsündeki yer alan fakülte ve dört yıllık yüksekokulların gündüz öğretiminde okuyan ve son sınıfta olan kız öğrenciler (3710 öğrenci) oluşturmuştur. Örneklem evren sayısının belirli olduğu durumlarda olay sıklığını incelemek amacıyla yapılacak araştırmalarda kullanılan formül yardımıyla hesaplanmış ve 389 olarak bulunmuştur. Veriler Sosyodemografik Özellikler ve Meme Kanseri Risk Faktörleri Belirleme Formu ve Champion’s Sağlık İnanç Modeli Ölçeği (CSİMÖ) ile toplanmıştır. Araştırmada elde edilen veriler SPSS (Statistical Package for Social Sciences) for Windows 16.0 programı kullanılarak analiz edilmiştir. Verilerin değerlendirilmesinde yüzdelik dağılım, Mann Whitney U testi, ve korelasyon analizi kullanılmıştır. İstatistiksel değerlendirmede p<0.05 düzeyi anlamlı kabul edilmiştir. Bulgular Araştırma yer alan öğrencilerin yaş ortalaması 22.5 olup, %97.2’si bekar, %95.1’i çalışmamakta ve %78.8’i ekonomik durumunu orta düzey olarak tanımlamaktadır. Öğrencilerin %80.7’si meme kanseri ile bilgi aldığını ifade etmiş ve bilgi kaynakları arasında ilk sıralarda sağlık personeli (%57.3), bilgisayar (%47.8) ve görsel/yazılı basın yer almıştır. Öğrencilerden 0-10 arasındaki sayısal bir skala üzerinde kendileri için algıladıkları meme kanseri risk düzeyini işaretlemeleri istenmiş ve algılanan meme kanseri riski puan ortalaması 2.63 (SD=2.14) olarak bulunmuştur. Meme kanseri açısından risk oluşturabilecek özellikler incelendiğinde öğrencilerin %10’unun birinci derece yakınlarında (anne, anneanne, teyze, kız kardeş/abla) meme kanseri öyküsü olduğu, %3.9’unun menarş yaşının 11 ve altında olduğu %2.1’ine daha önce meme biyopsisi yapıldığı ve %12.9’unun Beden Kütle İndeksi (BKİ)’ne göre fazla kilolu olduğu belirlenmiştir. Ayrıca öğrencilerin %26.7’sinin sigara içtiği, %82.8’inin düzenli egzersiz yapmadığı, %49.6’sının her gün koltuk altı ter önleyici losyon kullandığı, %34.7’sinin haftada 3 ve üzeri kırmızı et tükettiği ve %47.8’inin haftada 3 ve üzeri margarin/hayvansal yağ tükettiği belirlenmiştir. Öğrencilerin meme kanserine CSİMÖ puan ortalamaları incelendiğinde meme kanseri ile ilgili duyarlılık algısı puan ortalamasının (7.22±2.49), meme kanseri ile ilgili ciddiyet algısı (22.32±6.17), Kendi Kendine Meme Muayenesi (KKMM) yarar algısı (15.32±3.79), KKMM engel algısı (25.48±7.45), KKMM uygulamaya yönelik güven (34.17±8.84) ve sağlık motivasyonu alt boyutu puan ortalamasının (26.21±5.49) olduğu belirlenmiştir. Ailesinde meme kanseri öyküsü olan öğrencilerin CSİMÖ meme kanserine yönelik duyarlılık alt boyutu puan ortalaması olmayanlardan yüksek (p<0.05), sağlık motivasyonu alt boyutu puan ortalaması ise düşük (p<0.05) bulunmuştur. Daha önce meme kanserine yönelik bilgi aldığını ifade eden öğrencilerin CSİMÖ KKMM yarar algısı, KKMM uygulamaya yönelik güven ve sağlık motivasyonu alt boyut puan ortalaması, bilgi almayan öğrencilerden yüksek (p<0.05), KKMM engel algısı puan ortalaması ise düşük (p<0.05) bulunmuştur. Sonuç: Bu çalışmadan elde edilen sonuçlar üniversite öğrencisi kızların aile öyküsü ve menarş yaşı gibi değiştirilemeyen risk faktörlerinin yanı sıra; BKİ, sigara içme, beslenme, egzersiz ve koltuk altı ter önleyici kullanma gibi yaşam tarzı özellikleri gibi değiştirilebilen risk faktörlerine sahip olduklarını göstermektedir. Bununla birlikte kendileri için aldıkları meme kanseri risk düzeyi nispeten düşüktür. Meme kanseri ile ilgili bilgi alma ve ailede meme kanseri öyküsü olma öğrencilerin meme kanseri ile ilgili sağlık inançlarını etkilemektedir.

Anahtar Kelimeler: Meme Kanseri, Meme Kanseri Farkındalığı, Risk Faktörleri

Keywords: