Öz: Giriş: Aile planlaması Dünya Sağlık Örgütü tarafından, ailelerin sağlığını ve refahını daha iyiye götürerek ülkenin sosyo-ekonomik gelişimine katkıda bulunmak için kişiler ve çiftler tarafından benimsenen düşünce ve yaşam şekli olarak tanımlanmıştır. Bir başka tanıma göre, aile planlaması, fertlerin istedikleri sayı ve sıklıkta çocuk sahibi olmalarıdır. Bu açıdan aile planlaması hizmetleri, doğum aralığını uzatmak isteyen ve çocuk sahibi olmak isteyen bireylere götürülen bir hizmet olmasının yanı sıra istenmeyen gebeliklerin önlenmesi amacıyla da kullanılan bir hizmettir. Aile planlaması yöntemlerinin etkin ve yeterli kullanılmaması, doğum aralıklarının kısa olması, istenmeyen gebelikler ve aşırı doğurganlık gibi anne ve bebek sağlığını etkileyen birtakım risk faktörlerine neden olmaktadır. Bu risk faktörleri ise, anne-bebek mortalite ve morbidite oranlarını doğrudan etkileyebilmektedir. Amaç: Bu derlemenin amacı, cerrahi ve cerrahi olmayan kalıcı doğum kontrol yöntemlerini tartışabilmektir. Kapsam: Kalıcı olmayan doğum kontrol yöntemlerinde, kadınlar istedikleri zaman yönteme ara verebilmekte ya da yöntemi bırakabilmektedirler. Bu yöntemleri bırakan kadınlar daha sonrasında yeniden gebe kalabilmektedirler. Kalıcı doğum kontrol yöntemleri ise, daha fazla çocuk ya da hiçbir şekilde çocuk sahibi olmak istemeyen çiftler için etkili ve güvenli olan yöntemlerdir. Bu yöntemler ile gebeliği oluşturacak olan üreme hücrelerinin (ovum ve sperm) birleşmesi engellenmektedir. Bulgular: Cerrahi kalıcı doğum kontrol yöntemleri, dünyada yaygın bir şekilde uygulanmakta iken cerrahi olmayan yöntemler yaygın olarak kullanılmamaktadır. Başlıca cerrahi kontrasepsiyon yöntemleri, tüpligasyon ve vazektomidir. Cerrahi olmayan yöntemler “essure ve adiana” kadınlar için geliştirilen yöntemlerdir. Cerrahi yöntemlerden tüpligasyon yöntemi tüplerin bağlanması olarak da bilinen tubal ligasyonu, spermin yumurtalara ulaşamayacağı şekilde fallop tüplerinin bloke edildiği kalıcı bir doğum kontrol yöntemidir. Tüpligasyon sonrasında, kadınlarda “ağrı, kanama, ameliyat sonrası komplikasyonlar ve dış (tubal) gebelik” gibi bazı yan etkiler ve riskler görülmektedir. Vazektomi yönteminde ise, erkekte spermlerin geçiş yolu olan vaz deferensleri kapatarak, spermlerin geçişini engelleyen bir erkek cerrahi kalıcı doğum kontrol yöntemidir Lokal anestezi altında 2-3 cm’lik insizyonla skrotumun her iki kenarından girilerek yapılır. Vaz deferensler bağlanarak, koterize edilerek ya da kesilerek kapatılır. Erkeklerde “ağrı, kanama, ameliyat sonrası komplikasyonlar” gibi yan etkileri bulunmaktadır. Cerrahi olmayan kalıcı aile planlaması yöntemlerinden, essure ise, fallop tüplerine yumuşak, esnek ekler yerleştirilerek yapılmaktadır. Essure’nin uçları hormon içermez veya hormon ifraz etmezler. Kadınların çoğu işlemden 45 dakika sonra eve dönerler ve bir veya iki gün içinde normal aktivitelere geri dönerler. Yaklaşık 3 aylık bir süre zarfında, spermi yumurtalara ulaşmasını engelleyen ve gebe kalmayı önleyen ekler etrafında doku formları oluşur. 3 ay sonra her iki insertin doğru yerleştirildiğini doğrulamak için doktora başvurmalıdır. Bu 3 aylık süreç içerisinde gebeliği önlemek için alternatif bir doğum kontrol yöntemi kullanılmalıdır. Bir diğer cerrahi olmayan yöntem ise, adiana da, İnce, esnek bir cihaz vajinadan ve rahim ağzından uterusa geçer ve her fallop tüplerinin küçük bir bölümüne düşük bir seviyede radyofrekans enerjisi verilir. Bu enerji yüzeysel bir lezyon oluşturmak için ısı üretir. Daha sonra, enerjinin uygulandığı yerdeki fallop tüplerinin her birine küçük, bir pirinç tanesi büyüklüğünde yumuşak bir uç yerleştirilir. Adiana ekleri etrafında yeni doku oluşmaya başlar. Bu doku, fallop tüplerini kalıcı olarak engelleyecektir. Bu yöntem uygulamasını izleyen üç ay boyunca gebeliğin oluşumunu önlemek için alternatif yöntemler kullanılmalıdır. Üç ayda, tüplerin tamamen tıkandığını doğrulamak için bir histerosalpingogram testi yapılır. Bu test, Adiana kalıcı doğum kontrol prosedürünün başarılı olmasını sağlayacaktır. Cerrahi olmayan bu yöntemlerde, ise kadınlarda, “ağrı ve dış (tubal) gebelik” gibi yan etki ve riskler’in olduğu belirlenmiştir. Bununla birlikte, bu yöntemler geriye dönüşsüz olduğu için çocuk sahibi olma konusunda, kararsız olan çiftlere kesinlikle uygulanmamalıdır. Sonuç: Cerrahi ve cerrahi olmayan kalıcı doğum kontrol yöntemlerinin yan etki ve riskleri sağlık personelleri tarafından iyi bilinmelidir. Çünkü sağlık personelleri çiftlere aile planlamasına ilişkin danışmanlık hizmetini sunan temel bireylerdir. Bu nedenle de bu yöntemlere ilişkin sağlık personelleri tarafından çiftlere/bireylere yapılacak olan danışmanlık hizmetleri çok büyük bir öneme sahiptir. Bu konuda verilecek olan danışmanlık hizmetleri çiftlerin/bireylerin bilinçli bir şekilde kendilerine uygun olan yöntemi tercih etmelerine yardımcı olacağı düşünülmektedir.
Anahtar Kelimeler: Kalıcı Kontrasepsiyon, Aile Planlaması, Danışmanlık Hizmetleri
|
