Giriş: Çocuklarda obezite sıklığının artması, aşırı ve dengesiz beslenme ve boş zamanlarda yapılan sedanter aktiviteler (bilgisayar-video oyunları, televizyon izleme v.b.) ile ilişkilidir. Özellikle çocukluk çağında görülen obezitenin, erişkin dönemde de devam ettiği ve hipertansiyon, kardiyovasküler hastalıklar, diyabet gibi sağlık sorunlarına neden olduğu bilinmektedir. Dünyada salgın durumuna gelmiş olan obeziteden okul çağı çocuklarının korunması ve tedavisi, ileride toplumda obezitenin görülme oranını azaltmak ve toplum sağlığını korumak açısından çok önemlidir. Amaç: Bu araştırma okul çağı çocuklarında beslenme durumunun saptanması ve ağırlık yönetimi müdahalesinden oluşan iki aşamalı bir araştırmadır. Birinci aşamada İzmir’de bir ilköğretim okulunda eğitim gören 8-10 yaş arası çocuklara yönelik beslenme ve fiziksel aktivite ile ilgili bilgi ve davranış yönünden durum saptaması yapılması amaçlanmıştır. İkinci aşama ise Beden Kütle İndeksi (BKİ; kg/m2) 85. persentil ve üzerinde olan fazla kilolu ve şişman olarak belirlenen çocuklara yönelik müdahale çalışmasının etkinliğinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Kapsam: Yapılan bu araştırmanın evrenini okul sağlığı çalışmalarının yürütüldüğü bir ilköğretim okulunun 3. Sınıf öğrenciler oluşturmaktadır. Araştırmada tüm 3. Sınıf öğrencilerine ulaşılması hedeflenmiş, birinci aşama zihinsel engeli bulunan, araştırmaya katılmaya gönüllü olmayan ve ailesi izin vermeyen öğrenciler çıkarıldığında (n:61), ailesi izin veren 183 öğrenci ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın birinci aşaması 4 ay sürmüştür. Sınırlılıklar: Araştırma vücut kompozisyonu ve diğer ölçümlerin kapsamının genişliği nedeniyle, müdahale aşamasında fazla kilolu ve şişman çocuklara verilecek eğitimlerin oyun temelli pekiştirme yöntemi ile planlandığı için ve bir sonraki sene bu öğrencilerin takip edilebilmesi açısından örneklem ilköğretim 3. sınıf öğrencileriyle sınırlı tutulmuştur. Yöntem: Araştırmanın ilk aşaması bir ilköğretim okulunun 3. sınıfında eğitim gören 8-10 yaş arasında olan öğrencilerde, 20 Eylül-20 Aralık 2017 tarihleri arasında yürütülmüştür. İlk aşamada tüm 3. sınıf öğrencilerinin (n:244) antropometrik ölçümleri (boy uzunluğu, vücut ağırlığı, bel ve kalça çevresi) literatürde yer alan standartlara uygun yöntemlerle alınmıştır. Boy uzunluğu stadiometre, vücut ağırlığı, Beden Kütle İndeksi (BKİ) ve vücut yağ oranı biyoelektriksel empedans ölçüm cihazı (TANİTA DC360) ve bel ve kalça çevresi esnemeyen mezura ile ölçülmüştür. Veri toplamada “Beslenme Bilgi Düzeyi Belirleme Formu”, “Beslenme Davranışlarını Belirleme Formu”, “Antropometrik Ölçüm İzlem Formu”, “Özetkililik-Yeterlik Ölçeği-Çocuk Formu” ve “Çocuk Fiziksel Aktivite Anketi” kullanılmıştır. Zihinsel engeli bulunan, araştırmaya katılmaya gönüllü olmayan ve ailesi izin vermeyen öğrenciler durum saptama çalışmasına alınmamıştır (n:61). Araştırmada ailesi izin veren 183 öğrencinin verileri SPSS 22.0 istatistik paket programında, sayı, yüzde, ortalama, bağımsız gruplarda t-testi, Spearman Korelasyon testleri ile analiz edilmiştir. Bu araştırma için bir üniversitenin Girişimsel Olmayan Klinik Araştırmalar Etik Kurulu’ndan 18.01.2017/4 tarih ve sayılı etik kurul izni ve 17.07.2017 tarih ve 15334229-903-02.01-E.10873746 sayılı kurum izni alınmıştır. Araştırmanın Problemi: Okul çağı çocuklarında fazla kiloluluk ve şişmanlık oranlarının giderek artması, gelecekte toplumda şişman ve sağlıksız birey sayısını arttıracaktır. Çocukların beslenme durumlarının düzenli olarak taranması ve riskli çocukların yanlış beslenme davranışlarının değiştirilmesi için beslenme müdahaleleri yapılarak kalıcı çözümler aranmalıdır. Bulgular: Bu bildiride araştırmanın birinci açama sonuçları sunulmuştur. Buna göre araştırmaya katılan öğrencilerin %56.8’i kız olup, yaş ortalaması 7.39±0.4 yıldır. Öğrencilerin BKİ persentiline göre %6.7’sinin 3. persentilin altında, %16.9’unun 85-97. persentilde, %16.4’ünün 97 ve üzeri persentilde olduğu belirlenmiştir. Öğrencilerin vücut yağ oranı %19.8±7.2 olup, %29.5’inin vücut yağ oranı idealin üzerindedir. Cinsiyete göre persentil değerlerinin değişmediği belirlenmiştir (p>.05). Beslenme bilgi düzeyi medyan puanı 17’dir (3-20). Özetkililik ölçeği toplam puan ortalaması 21.7±3.86 (9-32)’dır. Fiziksel aktivite ölçek puan ortalaması 3.01±0.6’dır. Cinsiyete göre bilgi düzeylerinin değişmediği görülmüştür (p>.05). Çocukların beslenme alışkanlıklarına göre; okul kantininden ilk üç sırada %52’si simit, %49.4’ü çikolata, %39’u poğaça tüketmekte, içecek olarak ayran (%79.1), süt (%74.4) ve meyve suyu (%70.4) tercih etmektedir. Asitli içecek tüketme oranı en düşük sıradadır (%24.4). Öğrencilerin %39.9’u kahvaltıyı, zamanı yetmediği (%47.6) ve istemediği (%42.7) için atlamaktadır. Ebeveynlerin bildirimine göre çocukların %75.0’i fast-food, %71.9’u yemek aralarında abur-cubur yiyecekler tüketmektedir. Çocukların %39.5’inin hafta içi bilgisayarda oyun oynadığı, %53.2’sinin en az 30 dakika telefon ile vakit geçirdiği ve %18’inin sokakta oynadığı saptanmıştır. Hafta sonu bilgisayarda oyun oynayanların oranı %56.6’ya ve telefonla vakit geçirme oranı %71.9’a yükselmektedir. Çocukların %86.2’sinin hafta sonu sokakta oynadığı görülmektedir. Beslenme bilgi puanı, özetkililik ve fiziksel aktivite puanları arasında ilişki saptanamamıştır (p>.05). Antropometrik ölçümlerin persentil değerlerine göre fiziksel aktivite ölçek puanları değişmemektedir (p>.05). Sonuç: Öğrencilerin %33.9’unun 85. ve üzeri persentilde (fazla kilolu ve obez) olduğu belirlenmiştir. Bu durum tarama yapılan her üç öğrenciden birinin normal vücut ağırlığının ve vücut yağ oranının idealin üzerinde olduğunu göstermektedir. Araştırmanın ikinci aşamasında bu öğrencilere yaşa göre normal vücut ağırlığı persentil aralığına ulaşmaları için interaktif beslenme ve fiziksel aktivite eğitimleri, farkındalığı arttırmak ve davranış değişikliği sağlamak için ise motivasyonel görüşmeler yapılması hedeflenmektedir.
Anahtar Kelimeler: Okul Çağı Çocukları, Fazla Kilolu, Obezite, İlköğretim, Beslenme Alışkanlıkları, Beslenme Durumu
|
